Βασίλης Μπουρλιάσκος
Ψυχολόγος

«Είμαι μαζί σου»: Η γενναιόδωρη εμπλοκή του θεραπευτή προς τον θεραπευόμενο ως μέρος της θεραπευτικής διαδικασίας. Δυνατότητες και όρια

Στα πλαίσια του σχεσιακού θεραπευτικού πλέγματος και της αλληλεπίδρασης του θεραπευτή και του θεραπευόμενου, η ικανότητα του θεραπευτή να ακούει ενεργά τον θεραπευόμενο και να του προσφέρει γενναιόδωρα την παρουσία του και το ενδιαφέρον του, κατέχει κεντρική θέση στη συνεδρία και ενισχύει την αποτελεσματικότητά της.

Ο Pizer (2018) δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ικανότητα της γενναιόδωρης εμπλοκής. Η γενναιοδωρία είναι ένα βασικό χάρισμα, μια αντανάκλαση της διαμόρφωσης εμπειριών και ένα ξεχωριστό δώρο. Μια ενστικτώδη ώθηση προς την τρυφερότητα ή ένα πνεύμα γενναιοδωρίας, ως απόκριση σε μια αναγνωρισμένη κατάσταση ανάγκης του άλλου. Είναι ένα εγγενές χαρακτηριστικό του λειτουργικού συστήματος προσκόλλησης. Στη συνέχεια εστιάζει σε τρία βασικά σημεία της αντιμετώπισης που πρέπει να έχει ο θεραπευτής προς τον ασθενή του.

• η δύναμη του συναισθηματικού μοιράσματος ή της επικοινωνίας. Ο αναλυτής προσφέρει στον ασθενή που βιώνει ένα πρόβλημα μια συναισθηματική σημαντική παρουσία.
• η άποψή του ότι είναι πιθανό για ένα άτομο να αναγνωρίσει τι συμβαίνει μέσα σε ένα άλλο άτομο και να ανταποκριθεί μέσω της «ενδεδειγμένης δράσης» και συνεπώς να φροντίσει για την κάλυψη της ανάγκης που αναγνωρίστηκε ότι υπάρχει. Η αναγνώριση της ανάγκης του ασθενούς από τον αναλυτή συνεπάγεται μια εσωτερική ώθηση προς την προσφορά κάποιας σχετικής παροχής.
• Η αποδοχή του ασθενούς από τον αναλυτή (που συμπεριλαμβάνει την αποδοχή της σκοτεινής πλευράς) και η προσφορά τόσο ενός δώρου (που μπορεί να είναι η αποδοχή, η παρουσία όταν υπάρχει η ανάγκη κλπ.) όσο και μιας πρόκλησης που συνεπάγεται τον σεβασμό και τη δήλωση της σχέσης.

Γιατί έχει σημασία η γενναιόδωρη εμπλοκή με τον «άλλο»; Σύμφωνα με τον Coltard (1992, όπως αναφέρεται από Pizer, 2018: 109-110): «Οι άνθρωποι των οποίων τους τρόπους θαυμάζουμε και απολαμβάνουμε πραγματικά είναι εκείνοι που, χωρίς να είναι προφανές, ενισχύουν επιδέξια την αίσθηση της σημασίας και της αξίας μας. Κάθε επαφή, είτε συνομιλητική είτε σιωπηλή, συνοδεύεται από ατμόσφαιρα ζεστασιάς και γενναιοδωρίας. Αυτό προάγει την εμπιστοσύνη και το μοίρασμα» (σελ. 109-110). Η γενναιοδωρία συμβαδίζει με την ευγένεια.

Ο Pizer (2018) παραθέτει τις βασικές διαστάσεις της γενναιόδωρης εμπλοκής του αναλυτή που είναι η συγκράτηση, η αποδοχή και η αναγνώριση. Με τη διάσταση της συγκράτησης εννοεί να δέχεται ευπρόσδεκτα ο θεραπευτής την πολλαπλή κατάστασης και τα συναισθημάτων του ασθενούς στα πλαίσια μιας διαρκούς διαπραγματευτικής σχέσης. Η έννοια της αποδοχής αναφέρεται στην πειθαρχημένη και πρόθυμη δεκτικότητα του αναλυτή στα συναισθήματα του ασθενούς καθώς και συναισθήματα που προκαλούνται στον αναλυτή ενώ βρίσκεται με τον ασθενή. Με την αναγνώριση ο αναλυτής καταγράφει το αποτύπωμα της κατάστασης του ασθενούς ακόμη και όταν προσπαθεί για τη διατήρηση της προσωπικής ακεραιότητας και ισορροπίας. Οι διαστάσεις της γενναιόδωρης εμπλοκής του αναλυτή συγκλίνουν στην άρρητη δήλωσή του απέναντι στον ασθενή «Είμαι μαζί σου».

Πώς όμως μπορεί ο θεραπευτής να είναι γενναιόδωρος εάν δεν καταφέρει να συντονιστεί συναισθηματικά με τον θεραπευόμενο μέσα από μια εις βάθος ακρόαση; Η γενναιοδωρία και η δυναμική παρουσία του θεραπευτή συνοδεύονται από την ικανότητα να ακούει, να κατανοεί και να ερμηνεύει ρητές και άρρητες δηλώσεις του θεραπευόμενού του. Κάποια από τα στοιχεία που μπορούν να συμβάλλουν στον συναισθηματικό συντονισμό περιλαμβάνουν:

• Την ικανότητα του σχεσιακού αναλυτή να συντονίζεται με τον θεραπευόμενο του και την ικανότητα να κοιτάζει μέσα του για να ανακαλύψει τι συμβαίνει μέσα στον ασθενή. Σημαντικό είναι να προσέχει τις εμπειρίες αντιμεταβίβασης ως μέσο κατανόησης του ασθενούς.
• Τη διαίσθηση του αναλυτή (να ενθαρρύνει το δικό του μυαλό να κάνει ελεύθερα συσχετίσεις, αναρωτώμενος τι σχέση έχουν οι σκέψεις του και οι επιδράσεις του με τον ασθενή αλλά και να παραμένει περίεργος σχετικά με το τι μπορεί να λέει αυτό που φέρει ο ασθενής για το ασυνείδητο).
• Την ικανότητα του αναλυτή να ακούει πέρα από το περιεχόμενο και να δίνει μεγάλη προσοχή στις λέξεις, τα συναισθήματα και τα σώματα των ασθενών του.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι είναι εμφανής ο συσχετισμός μεταξύ της γενναιόδωρης στάσης του θεραπευτή και της ικανότητάς του να ακούει τον θεραπευόμενο και να επιχειρεί να ερμηνεύσει τις δηλώσεις και τις προθέσεις του, μη παραβλέποντας ωστόσο και τον ίδιο του τον εαυτό και τις δικές του δηλώσεις και προθέσεις. Η επιτυχημένη αλληλεπίδραση αυτών των στοιχείων, που εξαρτώνται εν μέρει από την ικανότητα του θεραπευτή, εν μέρει από το θεραπευόμενο αλλά και από τη σχέση που οικοδομούν μεταξύ τους, καθώς και η συνειδητή προσπάθεια αποφυγής των στοιχείων που δρουν με αρνητικό τρόπο και που υπεισέρχονται στη θεραπεία μπορούν να συμβάλλουν στη δόμηση μιας όσο το δυνατό πιο ικανοποιητικής θεραπευτικής συνεδρίας και θεραπευτικής σχέσης.

Βασίλης Μπουρλιάσκος

Βιβλιογραφία:

Εις βάθος ακρόαση/Συναισθηματικός συντονισμός (Chapter 6 Core Competency Three: Deep Listening/Affective Attunement, σελ. 104-120) Stuart Pizer

Core Competencies of Relational Psychoanalysis. A Guide to Practice, Study, and Research. Edited by Roy E. Barsness. Routledge, 2018